Con người mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh là con người xã hội chủ nghĩa, con người phát triển toàn diện để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh dùng khái niệm con người mới xã hội chủ nghĩa là để phân biệt con người sống trong xã hội cũ, con người chưa được giác ngộ cách mạng, chưa được trang bị lý luận cách mạng đúng đắn theo lập trường của giai cấp công nhân. Con người mới xã hội chủ nghĩa không phải tự nhiên mà có, nó được gắn với sự nghiệp cách mạng, sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, gắn với công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa trên mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng và đạo đức.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người được biểu hiện đa dạng và vô cùng phong phú, thể hiện trong từng việc làm, cử chỉ và mối quan tâm của mỗi con người. Tất cả đều toát lên tình yêu vô hạn, sự tôn trọng, thái độ bao dung và niềm tin tuyệt đối vào con người. Nửa thế kỷ qua đi với bao biến động thăng trầm của lịch sử nhân loại và của dân tộc, cùng với sự phát triển không ngừng của nền kinh tế thế giới, trong thời đại phát triển của nền công nghiệp 4.0 nhưng bản Di chúc của Người vẫn còn mang tính thời sự và giữ nguyên giá trị, được ví như bản “Luận cương” về công tác xây dựng Đảng cầm quyền, xây dựng chủ nghĩa xã hội và phát triển đất nước sau khi nước nhà thống nhất. Với nhãn quan chính trị sắc bén và tầm nhìn thời đại sâu sắc, những lời dạy của Người trong bản Di chúc như những lời tiên tri của bậc thánh nhân về thời cuộc, về việc kiến tạo xây dựng và bảo vệ đất nước, về đạo đức làm người - đạo đức cách mạng thời đại Hồ Chí Minh.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ sự cần thiết phải xây dựng lối sống mới cho nhân dân ta, trong đó có thanh niên. Người cho rằng, thanh niên ở địa vị nào, làm công tác gì đều phải tham gia xây dựng lối sống mới. Xây dựng lối sống mới phải bắt đầu từ những điều cơ bản nhất nhưng cũng đơn giản nhất mà thanh niên đều phải thực hành đó là ăn, mặc, ở, đi lại, làm việc.
Hồ Chí Minh còn chỉ ra tính tất yếu phải “mới hóa” những thói quen, tập tục trong sinh hoạt văn hóa; trong hội hè, cưới hỏi, ma chay, giỗ, Tết; trong ứng xử gia đình và xã hội của thanh niên. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: Dân tộc Việt Nam muốn thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đi lên xã hội văn minh tiên tiến thì tất yếu phải xây dựng, sửa đổi những điều rất căn bản đó. Thanh niên phải coi việc xây dựng lối sống mới như một việc làm thường xuyên, liên tục, triệt để, khoa học.
Nhận thức rõ vai trò to lớn của thanh niên “Là người chủ tương lai của nước nhà”, Hồ Chí Minh chủ trương xây dựng lối sống mới cho thanh niên trên tất cả các mặt của đời sống xã hội: Trong lao động sản xuất, trong chiến đấu, trong học tập, trong sinh hoạt, trong ứng xử…
Hồ Chí Minh luôn động viên, khuyến khích thanh niên tích cực lao động, tăng gia sản xuất. Để tăng gia sản xuất phải coi lao động là nghĩa vụ thiêng liêng cao cả. Người nói: “Để đẩy mạnh tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm, mỗi người chúng ta phải nhận rõ: Lao động là một nghĩa vụ thiêng liêng của mỗi người công dân đối với Tổ quốc. Ai cũng phải tuỳ khả năng mình mà tự nguyện tự giác tham gia lao động, góp phần xây dựng nước nhà. Mỗi người chúng ta phải nhận rõ: Lao động - lao động chân tay và lao động trí óc - đều là vẻ vang, đáng quý. Chúng ta phải chống tư tưởng xem khinh lao động”.
Lối sống mới của thanh niên biểu hiện trong chiến đấu, theo Hồ Chí Minh đó là: Có tinh thần yêu nước, dũng cảm, không ngại khó, ngại khổ, kiên trì đấu tranh, hy sinh hết mình cho sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc. Hồ Chí Minh cho rằng, “tinh thần yêu nước” là lẽ sống cao đẹp nhất, là lý tưởng của thanh niên, nó đã trở thành truyền thống quý báu của dân tộc, thanh niên phải làm cho tinh thần ấy biến thành hành động cụ thể.
Người chỉ rõ: Từ việc lớn đến việc nhỏ, thanh niên đều phải làm kiểu mẫu. Giữ gìn kỷ luật, học tập kỹ thuật, luyện quân lập công, xung phong hãm trận, thân ái đoàn kết. Nói tóm lại, mỗi việc trong bộ đội, thanh niên đều phải làm gương. Như thế thì quân đội ta thành một quân đội vô địch.
Hồ Chí Minh chủ trương xây dựng lối sống văn minh tiến bộ, giản dị, tiết kiệm cho thanh niên trong sinh hoạt. Người khuyên thanh niên nên sống sao cho hợp lý, sạch sẽ, vừa tiết kiệm lại đảm bảo sức khỏe, hợp vệ sinh. Người cho rằng muốn lao động sản xuất tốt, công tác và học tập tốt thì thanh niên cần phải có sức khỏe. Muốn có sức khỏe thì nên thường xuyên tập thể dục, thể thao. Người nói mỗi người dân yếu ớt là cả nước yếu ớt, mỗi người dân mạnh khỏe là cả nước mạnh khỏe, việc tập thể dục, thể thao không có khó khăn gì, thanh niên chỉ cần mỗi ngày giành một chút thời gian cho việc luyện tập thế là có hiệu quả.
Ngoài ra, mỗi thanh niên trong xã hội phải có ý thức giữ gìn môi trường sống, có những hành động văn minh trong sinh hoạt hằng ngày, như không xả rác bừa bãi, có ý thức, trật tự ở những nơi công cộng, tôn trọng tập thể, tôn trọng mọi người… Người yêu cầu thanh niên cần phải chấm dứt lễ cưới hỏi ăn uống lu bù, vì như thế là xa xỉ, lãng phí, thậm chí còn làm cho khổ chủ phải mắc nợ vì phải mở tiệc khao khách khứa. Người phê bình một số nơi thanh niên còn uống rượu nhiều quá, như thế vừa không tốt cho sức khỏe lại vừa lãng phí gạo cho việc nấu rượu.
Trong công việc, Hồ Chí Minh yêu cầu, thanh niên làm việc phải đúng giờ, không đi muộn về sớm, vì theo Người thời gian rất quý báu, không nên để lãng phí. Người còn khuyên thanh niên làm việc phải theo cách vừa khẩn trương, nhanh chóng, vừa phải chu đáo. Việc ngày nào, nên làm xong ngày ấy, chớ để chờ ngày mai, đã làm việc gì phải tận tâm, tận lực, làm việc trên tinh thần trách nhiệm cao nhất, tránh tình trạng lười biếng, cần tận dụng triệt để thời gian rảnh rỗi.
Thanh niên là chủ nhân tương lai của đất nước, Hồ Chí Minh chủ trương xây dựng cho họ một lối sống luôn đề cao việc học tập, rèn luyện. Người khẳng định, kho tàng tri thức của nhân loại là vô cùng phong phú, mỗi con người chúng ta còn rất nhiều điều phải học, có học thì mới mở mang được sự hiểu biết, mới tiến bộ được, chúng ta càng học nhiều bao nhiêu thì càng tiến bộ bấy nhiêu.
Theo Hồ Chí Minh, đề cao việc học tập cũng chính là thanh niên thể hiện năng lực làm chủ của mình, bởi con người muốn làm chủ xã hội thì phải có trình độ hiểu biết, mà muốn hiểu biết thì phải nghiên cứu, học tập. Hồ Chí Minh chỉ rõ, thanh niên phải học tập tinh thần say mê của Lênin: “Học, học nữa, học mãi”.
Hồ Chí Minh còn chủ trương xây dựng lối sống mới cho thanh niên trong quan hệ giữa con người với con người, đó là lối sống đề cao tình yêu thương con người, yêu thương đồng loại, đề cao tinh thần nhân đạo, nhân văn, coi trọng những nghĩa cử cao đẹp, tinh thần đoàn kết, sống khiêm tốn, giản dị, cầu thị, không tự cao, tự đại, sống có lý, có tình, biết ơn những người đi trước…
Xây dựng lối sống mới cho thanh niên theo Hồ Chí Minh, trước hết cần phải tuyên truyền, giải thích và làm gương cho thanh niên. Bởi vì, xây dựng lối sống mới là một công việc khó khăn, phải kiên trì, liên tục tuyên truyền cho thanh niên hiểu để tự giác từ bỏ lối sống cũ, cách làm cũ không phù hợp.
Tiếp đó, theo Người, xây dựng lối sống mới cho thanh niên là phải loại bỏ cái cũ, xây dựng cái mới. Nhưng loại bỏ cái cũ ở đây không có nghĩa là đoạn tuyệt, phủ định sạch trơn quá khứ mà cần phải kế thừa những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, như: truyền thống yêu nước, ý chí bất khuất trong đấu tranh dựng nước và giữ nước; tinh thần nhân nghĩa, truyền thống đoàn kết, tương thân tương ái; ý chí tự lực, tự cường, luôn lạc quan yêu đời, niềm tin vào chính mình, tin vào sự tất thắng của chân lý, chính nghĩa dù phải vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ…
Ngoài ra, muốn xây dựng lối sống mới cho thanh niên sâu rộng, phải nâng cao trình độ hiểu biết và ý thức làm chủ cho thanh niên, bởi một lối sống văn minh tiên tiến không thể có được nếu như trình độ thanh niên còn thấp, ý thức làm chủ của thanh niên chưa cao. Do đó, cần chú trọng đến nâng cao chất lượng giáo dục văn hóa, khoa học, kỹ thuật, lý luận cho thanh niên.
Quán triệt các chỉ thị, nghị quyết, đề án của Đảng và Nhà nước về công tác thanh niên, những năm qua, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn về giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên trong từng giai đoạn và hàng năm như: Chương trình hành động thực hiện Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý luận cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ, giai đoạn 2015 – 2030”; Kế hoạch thực hiện Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị (khóa XII) về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” trong đoàn viên, thanh niên; 04 đề án, nghị quyết, kết luận về giáo dục lý tưởng cách mạng trong cán bộ, đoàn viên, thanh thiếu nhi giai đoạn 2012 – 2017 và giai đoạn 2018 – 2022, … được các cấp bộ đoàn tích cực triển khai với nhiều nội dung, hình thức đa dạng, phong phú, đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Những nội dung trên chỉ đạt hiệu quả cao khi có sự lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ, thường xuyên của cấp ủy, chính quyền các cấp; sự đồng tâm, hiệp lực của cả hệ thống chính trị; sự nỗ lực phấn đấu của các cấp bộ đoàn nói riêng và của mỗi đoàn viên, thanh niên nói chung. Có như vậy, mới góp phần xây dựng lớp thanh niên Việt nam “vừa hồng, vừa chuyên”, kế tục xứng đáng sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc trong tình hình mới./.