Quá trình thực hiện các nghị quyết của Trung ương về văn hóa và con người Việt Nam ở Bình Thuận đã có một số kết quả nổi bật, đó là nhận thức của cán bộ, đảng viên về xây dựng văn hóa, xây dựng con người Việt Nam có những bước tiến mới và xu hướng ngày càng tốt hơn, có cơ sở thực tiễn hơn.
Những giá trị văn hóa tiêu biểu của cộng đồng các dân tộc trong tỉnh tiếp tục được bảo tồn và phát huy; từng bước xóa bỏ những hủ tục, tập quán lạc hậu; các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo và sinh hoạt văn hóa tâm linh được quan tâm. Các thiết chế văn hóa ở cơ sở từng bước được đầu tư gắn với xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh; một số di tích lịch sử - văn hóa được trùng tu, đáp ứng nhu cầu phục vụ cộng đồng. Công tác quản lý nhà nước về văn hóa, nghệ thuật được tăng cường. Đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ mọi mặt. Truyền thống yêu nước, truyền thống cách mạng tiếp tục được phát huy; phong trào“Đền ơn, đáp nghĩa”, “Uống nước nhớ nguồn”, thương yêu giúp đỡ nhau trong phát triển kinh tế, giảm nghèo tiếp tục được triển khai tích cực; xuất hiện nhiều cách làm hay trong việc xây dựng thôn, khu phố thực hiện tốt công tác đấu tranh, phòng chống tệ nạn xã hội; xây dựng “dòng họ hiếu học”, “ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu hiếu thảo”; thông qua việc đẩy mạnh các phong trào thi đua, các cuộc vận động tại địa phương đã góp phần nâng cao nhận thức chính trị, ý thức chấp hành pháp luật, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên, đoàn viên trong việc phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn, góp phần thực hiện tốt các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh tại địa phương.
Lao động công nghiệp và lao động có trình độ, chứng chỉ nghề phục vụ phát triển kinh tế xã hội được tỉnh đầu tư ngày càng tăng, đặc biệt trong hơn 10 năm gần đây; do đó đã góp phần chủ động được một phần quan trọng đối với nhân lực có chất lượng hơn, đời sống văn hóa và xây dựng gia đình văn hóa có nét khởi sắc.
Nghị quyết của Trung ương Đảng đã chỉ ra những hạn chế về xây dựng con người văn hóa đó là: việc chăm lo cho con người trong quá trình triển khai thực hiện chưa thật sự mạnh mẽ trong toàn xã hội, một số mặt yếu kém về văn hóa và con người chưa được đẩy lùi, có lúc có mặt còn gia tăng. Việc quán triệt, học tập, thực hiện nghị quyết chưa đáp ứng yêu cầu quá trình triển khai nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng văn hóa và con người Việt Nam tiên tiến đâm đà bản sắc dân tộc tuy đạt được nhiều kết quả, song vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập, nguyên nhân có nhiều, nhưng tựu trung lại chủ quan và khách quan. Bình Thuận cũng như nhiều địa phương khác trong cả nước cũng có những hạn chế này, nhận thức chưa đầy đủ về vai trò văn hóa còn chung chung, cũng như xây dựng con người văn hóa và gia đình văn hóa nói riêng; không ít cấp ủy, chính quyền đoàn thể xã hội và một số bộ phận nhân dân chưa thấy rõ và đầy đủ về vai trò, vị trí của văn hóa, của con người với sự phát triển bền vững của đất nước, địa phương, cơ sở. Trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện nghị quyết của Đảng về văn hóa thiếu quyết liệt, liên tục và đồng bộ. Sự phối hợp giữa các cấp, các ngành trong công tác quản lý nhà nước đối với xây dựng con người và gia đình văn hóa chưa thật chặt chẽ. Ngân sách dành cho phát triển văn hóa con người ở Bình Thuận còn hạn chế. Một số cấp ủy có lúc xem văn hóa chưa quan trọng và cấp bách bằng kinh tế. Nên phát triển văn hóa có mặt chậm lại; vấn đề gia đình văn hóa chạy theo số lượng, theo phong trào, chưa quan tâm thực chất về gia đình văn hóa cả về nội hàm và hàm lượng đầu tư cho văn hóa;
Việc tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng văn hóa, con người Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc ở tỉnh đánh giá những kết quả đạt được, đề ra những nhiệm vụ, giải pháp nhất là tập trung đầu tư và giải quyết từng hạn chế chưa được quan tâm đúng mức, kết quả đạt được chưa như mong muốn, có mặt còn hạn chế hơn, làm phát sinh thêm một số vấn đề mới. Nhiều cấp ủy, chính quyền địa phương, nhất là cơ sở chưa nhận thức đầy đủ về xây dựng con người và văn hóa Việt Nam, còn nhiều hạn chế, bất cập, thiếu chặt chẽ, thường xuyên, liên tục, tạo khoảng trống cho tiêu cực, hạn chế các điều kiện phát triển.
Bên cạnh đó, việc lưu giữ phát huy những giá trị văn hóa và loại bỏ những yếu tố phi văn hóa, tiêu cực, lỗi thời. Trở ngại nhất hiện nay là các yêu tố phi văn hóa như bạo lực gia đình, ma túy, mại dâm, an ninh trật tự và an toàn xã hội, kế hoạch hóa gia đình, còn sinh con thứ 3, ý thức bảo vệ môi trường còn hạn chế. Có một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân về vai trò, ý nghĩa của phong trào xây dựng đời sống văn hóa nói chung và xây dựng con người văn hóa, gia đình văn hóa nói riêng còn hạn chế. Việc phát huy các danh hiệu gia đình văn hóa, thôn, khu phố văn hóa, cơ quan văn hóa nhiều nơi hình thức, thiếu thực chất, danh hiệu không được giữ vững, có nơi vi phạm.
Việc chấp hành luật pháp còn hạn chế, nhất là vi phạm đánh bắt vùng biển quốc tế và các nước trong khu vực được quan tâm, vi phạm giảm dần nhưng chưa triệt để, còn tiềm ẩn yếu tố chưa vững chắc.
Con người Bình Thuận vốn được Trung ương đánh giá trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước đó là: “Tự lực, tự cường, chiến đấu oanh liệt, thắng lợi vẻ vang”, giàu truyền thống cách mạng, cần cù lao động, mến khách, ân tình, bám trụ xây dựng quê hương, tính cố kết cộng đồng khá cao. Ngày nay, con người Bình Thuận đã, đang và tiếp tục phát huy tốt các giá trị truyền thống đó.
Tuy nhiên, quá trình xây dựng con người văn hóa ở Bình Thuận có những khó khăn trở ngại đó là, tư duy đổi mới, xây dựng quê hương phát triển chưa nhanh, chưa mạnh, chưa đúng mức, chưa có những đột phá; các giá trị văn hóa và thiết chế văn hóa còn bất cập; tư duy phát huy những lợi thế địa phương còn hạn chế; tính cố kết cộng đồng khá cao, nhưng có lúc thái quá trở nên co cụm, cục bộ địa phương, tạo ra sự bảo thủ, cố chấp; các nguồn lực chưa được khơi dậy và phát huy đúng mức để xây dựng quê hương phát triển nhanh. Đặc biệt là một tỉnh nông nghiệp là chủ yếu; tư tưởng về phát huy văn hóa đáp ứng yêu cầu đề ra chưa cao; một nền công nghiệp còn mới, chưa nhiều, tiểu nông là chủ yếu, sáng tạo chưa nhiều và phát triển có lúc thiếu vững chắc.
Việc đăng ký gia đình văn hóa, thôn, khu phố văn hóa; thẩm tra, thẩm định, xét những danh hiệu văn hóa chưa chặt chẽ, chất lượng thấp, thiếu bền vững. Cơ sở vật chất văn hóa, thể thao ở nhiều thôn, xóm, khu phố vùng thành thị, vùng sâu, vùng xa còn thiếu và lạc hậu chưa được chú trọng đầu tư; các cụm công nghiệp chưa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, thể thao. Việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy các di sản văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế. Một số giá trị văn hóa truyền thống có hiện tượng mai một; xây dựng con người văn hóa, nếp sống văn minh chưa thực sự toàn diện.
Mặt trái của cơ chế thị trường đã tác động tiêu cực không nhỏ đến nhận thức và lệch chuẩn của con người ở địa phương. Một số giảm sút ý chí, niềm tin, phai nhạt lý tưởng, thiếu ý chí quật khởi vươn lên, bị kẻ địch lợi dụng để chống phá lại Đảng, nhà nước, chính quyền ở địa phương; một số xem trọng lợi ích cá nhân, xem nhẹ lợi ích cộng đồng,
Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên và trong xã hội vẫn còn xảy ra; ý thức trách nhiệm, thái độ phục vụ nhân dân chưa tốt; một số cán bộ, đảng viên tiêu cực, tham nhũng, vi phạm pháp luật đã làm ảnh hưởng đến uy tín của đảng bộ, chính quyền các cấp. Đạo đức xã hội một số mặt bị xuống cấp, chưa được ngăn chặn có hiệu quả. Tệ nạn xã hội, tội phạm hình sự có chiều hướng gia tăng, nhất là ma túy, cờ bạc, trộm cắp, gây rối trật tự công cộng, giết người cướp của, cho vay lãi nặng, đòi nợ thuê có tính chất côn đồ; phát sinh tình trạng bạo lực gia đình, bạo lực học đường, xâm hại tình dục trẻ em.
Để khắc phục được những hạn chế và trở ngại nêu trên cần được các cấp ủy, chính quyền quan tâm chỉ đạo và dành đầu tư đúng mức; con người phải chủ động thích ứng một cách mạnh mẽ trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Trước hết các cấp ủy, chính quyền và người dân phải thích ứng và nhạy cảm trước mọi điều kiện hoàn cảnh của địa phương và phát huy sáng tạo to lớn của nhân dân, chọn lọc tinh hoa phát triển của các tỉnh bạn, của vùng miền, khu vực và của nhân loại. Phân bổ nguồn lực địa phương phải có tính chuyên nghiệp cao, trong đó có nguồn lực cho văn hóa; lao đông công nghiệp và lao động có tay nghề, chứng chỉ nghề được đảng bộ và chính quyền địa phương quan tâm nhiều hơn và đòi hỏi tỷ lệ qua đào tạo ngày càng cao đáp ứng yêu cầu phát triển mạnh mẽ. Do đó đặt ra cho việc xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh và bản sắc dân tộc ở địa phương có nhiều thách thức khi kinh tế xã hội phát triển chưa mạnh và chưa bền vững. Đó là:
Triển khai thực hiện có hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ theo Nghị quyết số 33-NQ/TW và Chương trình hành động số 29-NQ/TU, góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên, hội viên và các tầng lớp nhân dân đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Xây dựng hoàn thiện các chuẩn mực giá trị văn hóa con người Bình Thuận để phát triển bền vững về nhân cách, đạo đức, lối sống lành mạnh, có trách nhiệm với xã hội, thực hiện tốt nghĩa vụ công dân, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, xóa bỏ những hủ tục lạc hậu.
Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội; tính cách, phong tục, tập quán truyền thống của cộng đồng dân cư các vùng trong tỉnh, trong hệ thống chính trị các cấp, trong các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp; trong từng thôn, khu phố và trong mỗi gia đình. Phát huy hiệu quả sử dụng các thiết chế văn hóa hiện có; đầu tư xây dựng các thiết chế văn hóa ở các cấp, đáp ứng tốt hơn nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần của nhân dân, đầu tư xây dựng một số khu lưu niệm lịch sử cách mạng, bia lịch sử tiêu biểu, góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho nhân dân, nhất là thế hệ trẻ.
Quản lý và nâng cao chất lượng tổ chức các lễ, hội và các hoạt động văn hóa - nghệ thuật, thông tin tuyên truyền, cổ động, chú trọng vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Khuyến khích các hoạt động sáng tạo để có nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, có tác dụng xây dựng, bồi đắp nhân cách, tâm hồn con người, cổ vũ cái tốt, cái đẹp, lên án cái xấu, cái ác, chống các hủ tục lạc hậu và tệ nạn xã hội. Mở rộng giao lưu văn hóa, nghệ thuật với các tỉnh, thành phố trong nước; tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa của các nước trên thế giới.
Các cấp ủy, tổ chức Đảng thường xuyên quan tâm lãnh đạo hoạt động của báo chí, văn hóa - văn nghệ, đảm bảo đúng định hướng, phát huy tốt hiệu quả trong đời sống xã hội; nâng cao tính chiến đấu trong hoạt động báo chí, văn hóa; đấu tranh, phản bác với những luận điệu xuyên tạc, kích động của các thế lực thù địch, phản động. Tăng cường công tác quản lý nhà nước trên lĩnh vực văn hóa nói riêng và mọi hoạt động của đời sống xã hội nói chung; xử lý kịp thời, nghiêm minh mọi hành vi lệch lạc, trái thuần phong, mỹ tục, vi phạm pháp luật.
Quan tâm xây dựng và phát huy đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh; bồi dưỡng và tổ chức lực lượng sáng tác, quảng bá, sưu tầm, nghiên cứu văn hóa các dân tộc trong tỉnh./.